Een kritische noot op het groot condoomonderzoek van Sensoa
November 2024, Comité Bescherm onze kinderen

De negatieve punten van het condoom worden geminimaliseerd met alle gevolgen van dien.

Het condoom laat nog soa’s door. De graad van bescherming van het condoom hangt af van de soa (Bron>>):

• Met een condoom ben je beschermd tegen besmetting met hiv, chlamydia, gonorroe en hepatitis B.
• Condoomgebruik biedt voldoende bescherming tegen syfilis, genitale wratten (HPV) en genitale herpes, als het condoom de plaatsen met soa-symptomen voldoende afdekt.
• Het condoom biedt geen bescherming tegen schurft en schaamluizen.

Het condoom is niet eenvoudig in gebruik, zeker niet voor beginners. Uit onderzoek blijkt in opdracht van de Alan Gutmacher Stichting, dat tijdens het eerste jaar dat men het condoom gebruikt, de faalkans 13 % is. Wanneer jongeren geadviseerd worden veilig te vrijen, mogen zij dus in principe Russische roulette spelen omdat de kans op falen 1 op 7 bedraagt. Daarom heeft de condoompromotie geen overdonderend positief effect op het voorkomen van soa’s onder de jongeren (Bron>>).

Het condoom scoort ook  laag in gebruiksplezier, het zorgt voor de nodige ongemakken en daarom wordt het dikwijls achterwege gelaten.

Sensoa promoot tijdens hun campagnes enkel het condoomgebruik onder de jongeren onder de noemer ‘veilig vrijen’. Natuurlijk is het goed je te beschermen wanneer je seks hebt met wisselende partners, ook al werkt het condoom niet 100 %. Maar is dit de enige manier om je te beschermen tegen soa’s en ongewenste zwangerschappen? Is dit de eerste boodschap die jongeren moeten horen?

De holistische A-B-C aanpak wordt door Sensoa niet gebracht aan onze jongeren, die bestaat uit Abstinence, Be faithful, and use Condoms. Vertaald betekent dit:

• Abstinence : onthouding totdat men een vaste partner heeft.
• Be faithful: trouw zijn binnen een relatie.
• Use Condoms: of condoom gebruik als A en B niet haalbaar zijn.

De holistische aanpak van de RSV biedt de meeste voordelen voor de seksuele gezondheid (Bron>>).
We zien zelfs dat de A-B aanpak, namelijk de op onthoudingsgerichte RSV het meest effectief is tegen soa’s. Het ongemak van het condoom blijft achterwege en onderzoeken laten zien dat binnen een veilige vaste relatie de jongeren het meest genieten van seks.

Enkele opmerkelijke gegevens en interacties tijdens de Webinar
Er werd een Webinar op 7 oktober georganiseerd door Sensoa met als thema: Spreken over condooms als leerkracht en begeleider: ‘Wat we leren uit de resultaten van Het Groot Condoomonderzoek (Bron>>).

Het condoom is te duur.
S: 56% van de deelnemers aan de online enquête vindt condooms te duur.
C: Dit lijkt ons heel onwaarschijnlijk.

Gratis ter beschikking stellen van condoom.
S: Sensoa zou graag zien dat condooms gratis worden uitgedeeld, op school, door organisaties of op andere plaatsen. Ze verwijzen naar Shop.sensoa.be waar de leerkracht of organisaties die kunnen bestellen om uit te delen. Sensoa wil elke drempel om het condoom te gebruiken, wegnemen.

C: Jongeren aanbevelen een condoom op zak te hebben en de gebruiksaanwijzingen meegeven heeft hen de vrijgeleide om aan seks te beginnen. Dan communiceer je dat het heel normaal is om op jonge (school)leeftijd te experimenteren met vrijblijvende, niet-verbindende seks. Jongeren het belang van een vaste relatie meegeven waar vertrouwen, liefde en veiligheid centraal staat, is essentieel in de RSV. Belangrijker dan het uitdelen van condooms!

Onderzoeken laten ook zien dat het aanbieden van het condoom op te jonge leeftijd aanzet om eerder aan seks te beginnen of om vaker seks te hebben (Bron: The effect of spending cuts on teen pregnancy >>).

Inspraak van de ouder en de school bij het uitdelen van het condoom?
S: De spreker gaf wel aan dat niet elke school dit toelaat.
C: Anderzijds werd dubbel gereageerd op de vraag of het uitdelen van condooms op school niet voorbijgaat aan de inspraak van de ouders.
S Enerzijds moet het in samenspraak met de ouders en de school gebeuren, anderzijds is er nood aan veilige seks en een veilige eerste keer en moeten de ouders dankbaar zijn dat condooms gratis uitgedeeld worden.
C Sensoa legt hier haar eenzijdige visie op en houdt geen rekening met de opinie van de ouders. Als de ouders hun jongeren de A-B aanpak aanbevelen, moet de school niet het condoom aanreiken en zeker niet aan jonge kinderen. Het zijn de ouders die de eindverantwoordelijken zijn van hun kinderen.
Beter zou zijn dat de leraar de holistische A-B-C methode aanreikt, dan komt het condoomgebruik ook aan bod, maar worden tegelijkertijd ook andere mogelijkheden  aangeboden.
De leerlingen die kiezen voor de A-B methode hebben geen condoom nodig om zich te beschermen tegen soa’s, zeker als beide partners soa-vrij zijn. Met enkel het condoom aan te bieden stuurt men de jongeren in een bepaalde richting.

Maak het condoom bespreekbaar in de klas.
S: Het juiste gebruik van het condoom moet bijgebracht worden in de klas, waar men het kan het kan aanschaffen, verschillende soorten en maten van condooms, het glijmiddel. De ‘beleving’ van het condoom moet ook besproken worden in de klas, wat is je drijfveer, wat je drempel.

C: Het onderzoek laat zien dat 60% van de jongeren het moeilijk vinden het condoomgebruik in de klas te bespreken op deze uitgebreide manier die Sensoa aanbeveelt. Waarom wordt dit zo opgedrongen? De leerlingen zijn zo verschillend in hun seksuele ontwikkeling en velen zijn hier niet aan toe.
S: Het onderzoek laat zien dat de meeste jongeren makkelijk praten over het condoomgebruik in een zorgsetting (arts 80 %) en het liefst nog met eigen partner (90 %).
C: Dit lijkt ons ook de meest aangewezen plaats om het eventuele condoomgebruik persoonlijk te bespreken met een gezondheidswerker of met je eigen partner. De bespreekbaarheid met eigen partner voor men aan seks begint, mag zeker aanbevolen worden, zeker als men wisselende partners heeft.

S: Er zou een drempel zijn bij jongeren om condooms aan te schaffen. Dus moet volgens Sensoa jongeren bijgebracht worden waar ze die kunnen verkrijgen.
Een leerkracht gaf de opdracht aan de jongeren om een condoom te kopen om te zien of ze hun weg vinden.
C: Is dat pedagogisch verantwoord? Jongeren vinden wel hun weg om het aan te schaffen indien nodig.

Positieve boodschap: genot en plezier
S: Het condoom moet op een positieve manier gebracht worden met aandacht voor genot en plezier. Het fear appel voor eventuele soa’s of een ongeplande zwangerschappen mag niet negatief doorklinken.
C: We weten dat veel jongeren spijt hebben van hun eerste keer en daarvan weinig hebben genoten. Velen spreken over pijn tijdens het vrijen. Dan is er weinig genot en plezier.
Het blijkt dat jongeren de prettigste seksuele ervaringen hebben binnen een relatie met een vaste partner, die ze vertrouwden en van wie ze hielden. Daarom is het van belang in de eerste plaats te wijzen op het belang van een vertrouwde, liefdevolle setting en tieners relatie-bekwaam te maken. Jongeren moet niet in de eerste plaats worden verteld hoe ze een condoom moeten aanbrengen, maar hoe ze relaties moeten onderhouden.

C: Onze vraag is, is dat zogenaamd 'fear appel' voor eventuele soa’s negatief? Is het niet belangrijk om de jongeren juist te informeren? Z

Zoals het feit dat in de praktijk blijkt dat ongeveer 18 vrouwen op 100 zwanger worden met condoomgebruik. (Bron>>).
In een goede relatie moet men dit onder ogen durven zien  en als koppel samen bespreken wat de beste oplossing is.

Eventueel kunnen ze zich laten testen op soa’s als het niet de eerste seksuele relatie is of een ander methode kiezen als anticonceptie.

Lesgeven soa’s en hiv
Positief is dat men op het einde van de webinar toch verwijst naar de lespakketten ‘lesgeven over soa’s en hiv’ en ‘praten over ongeplande zwangerschappen’. De reality-strategie krijgt hierbij toch de nodige aandacht.

Wat we zien is dat er tussen de lestips bij ‘het lesgeven over soa’s en hiv’ slecht een half zinnetje staat over een vaste relatie als keuze bij veilig vrijen. Dit naast een lange uitleg over het condoom.
‘Hoe ga je om met emoties en verschillende verwachtingen tegenover veilig vrijen? Voor de een betekent het respect voor zichzelf en de ander, zelfs het willen aangaan van een vastere relatie’ (Bron>>). Hier zien we duidelijk de eenzijdige uitleg van Sensoa.

Soa’s
S: De meest klassieke drijfveer om condooms te gebruiken is een ongewenste zwangerschap of seksueel overdraagbare aandoening vermijden. Sensoa raadt aan om hiernaast andere anticonceptie te gebruiken indien men niet zwanger wil worden. Want het risico om zwanger te worden is 1 op 12. Ook werd aangegeven dat het condoom niet tegen alle soa’s beschermt.
C: Toch blijft Sensoa het condoom als het middel aanbevelen tegen soa’s om veilig te vrijen. Trouw zijn aan één partner en minder wisselende partners is veiliger om u te beschermen tegen soa’s, maar deze aanbeveling vinden we nergens. De jongeren hebben recht op volledige informatie.

De volgende vraag werd afwijkend beantwoord.
Vraag: ‘Misschien moet ook gebracht worden dat wachten op een trouwe partner en een langdurige relatie een condoom overbodig maakt voor het voorkomen van soa’s.’
S: Als repliek werd door Sensoa aangebracht dat men het condoom nog zou kunnen gebruiken omdat seks zo properder aanvoelt en tegen ongewenste zwangerschappen beschermt.  Men beaamde niet dat dit ook een middel is om soa’s te voorkomen. Opmerkelijk toch!
C: Het wachten met seks tot men een vaste partner heeft, vraagt gedragsverandering, namelijk het uitstellen van seks. De jongeren moeten volgens Sensoa zelf kunnen beslissen wanneer en met wie ze seks hebben, ze hebben recht op seks. En dat moet gefaciliteerd worden. Sensoa wil niet moraliseren en gedragscodes opleggen.  

Op het einde van hun rapport lezen we de aanbevelingen van Sensoa naar de Vlaamse overheid (Bron>>).

Sensoa vraagt: ‘Zet sterker in op relationele en seksuele vorming voor tieners.
Tieners zijn een kwetsbare doelgroep wanneer het op condoomgebruik aankomt.’
Sensoa heeft gelobbyd bij de overheid om seks vanaf 14 jaar legaal te maken als de sekspartner maximum twee jaar ouder is. Tieners zijn nu inderdaad een kwetsbare groep. Sensoa creëert zelf het gevaar van een toename aan tienerzwangerschappen en nu moeten de hulpmiddelen per spoed aangeboden worden. Het gebruik van het condoom wordt gepresenteerd als ‘veiligheidsgordel’.

C: Hoe jonger iemand aan een seksuele relatie begint, hoe groter de statistische kans op een soa, ongewenste zwangerschap of nare seksuele ervaringen. Jongeren die later beginnen aan een seksuele relatie kunnen beter hun grenzen aangeven, kunnen beter praten over seksualiteit en vertonen veiliger seksueel gedrag.
Een relatie is 'seksueel veilig' als de partners niet alleen lichamelijk rijp zijn, maar ook emotioneel rijp om over seks te praten.

Tieners moeten bijgebracht worden hoe goede relaties op te bouwen en te onderhouden. Ook het bijbrengen van weerbaarheid is essentieel, vooral voor de meisjes. Het condoomgebruik moet niet uitvoerig aan tieners gebracht worden.

Sensoa doet vier aanbevelingen naar het onderwijs:

S 1. Maak lessen over condoomgebruik en anticonceptie en bescherming tegen soa’s verplicht via de minimumdoelen en leerplannen.
C: In de tweede en derde graad secundair zijn de minimumdoelen door de overheid opgelegd: ‘De leerlingen leggen de hormonale regeling van het voortplantingssysteem uit bij de mens en hoe de hormonale regeling de vruchtbaarheid bij de mens beïnvloedt.’

Dat anticonceptie en bescherming tegen soa’s in het algemeen hier besproken wordt lijkt ons evident. We vinden niet dat het gebruik en de beleving van het condoom uitvoerig in de klas besproken moet worden. De verschillende anticonceptie mogelijkheden kunnen wel aangehaald worden. Daarbij mag de natuurlijke familieplanning ook op een positieve manier aan bod komen.
Mag het bijbrengen van anticonceptie a.u.b. gebeuren op een holistische manier, volgens de A-B-C methode, waar ook het zich onthouden tot men een vaste relatie heeft aan bod komt als mogelijke bescherming tegen soa’s. Hierbij krijgen de leerlingen alle informatie en zo kunnen ze een geïnformeerde keuze maken?

S 2. Maak een beleid over seksuele gezondheid verplicht in elke school.
C: De minimumdoelen vragen de school om een leerlijn uit te werken waarin de geestelijke en lichamelijke gezondheid aan bod komt. Daar zit de seksuele gezondheid in vervat. Dit kan ingevuld worden op een eigen specifieke manier die past bij de school.

S 3. Meet op Vlaams niveau hoeveel lestijd er gaat naar relaties en seksualiteit.
Dit vinden we nogal controlerend. De uitwerking van de minimumdoelen RSV lijkt een goede maatstaf binnen het onderwijs.

S 4. Leid leraren op om les te geven over condoomgebruik en andere beschermingsmiddelen tegen soa’s en ongeplande zwangerschap tijdens hun lerarenopleiding.
C: Leraren kunnen de holistische aanpak bijbrengen als de leerlingen seksueel volwassen zijn. In de meeste scholen gebeurt dat ook. Dat lijkt me beter dan enkel te focussen op het uitvoerig en veel te vroeg bijbrengen van condoom- en anticonceptiegebruik.

Sensoa: Maak condooms toegankelijk en bespreekbaar. Bevraag bij jongeren en ouders waar zij graag zouden hebben dat condooms beschikbaar worden gesteld aan jongeren. Ondersteun organisaties om condooms gratis aan te bieden.
C: Het is uitzonderlijk dat Sensoa de aanbeveling doet om ouders te bevragen. Dat is positief. De wedervraag is: Vinden ouders het nodig dat condooms beschikbaar worden gesteld? Waarom moeten condooms gratis beschikbaar zijn?
Deze vraag moet niet aan jongeren gesteld worden. Sensoa misbruikt het klankbord van jongeren om hun makkelijke visie ‘recht op seks’ door te drukken. Jongeren zijn nog altijd leerlingen zonder ervaring en geen leermeesters.

C: Het condoom moet niet gratis aangeboden worden. Bied gratis de holistische benadering aan.

De aanbevelingen van Sensoa naar de Federale overheid zijn
De terugbetaling: trek condooms gelijk met andere anticonceptie
Sensoa: Anticonceptie wordt nu terugbetaald tot 25 jaar, maar condooms zitten niet in deze wetgeving vervat. Neem condooms op in het reguliere terugbetalingsaanbod van anticonceptie.
C: Een condoom is niet duur, het gaat om kleine bedragen en terugbetaling lijkt ons overbodig. Wil Sensoa misschien verkrijgen dat automaten gratis geplaatst worden door de overheid?

Sensoa: Verbeter het advies van apothekers bij gebruik van de noodpil.
C: Alles moet uit de kast gehaald worden om de jongeren te faciliteren om seks te hebben. Was het onverwachts, dan is de noodpil de redding. Liever zouden we zien dat Sensoa meer preventief te werk gaat.

Besluit

Het condoomonderzoek laat zien dat de deelnemers nog het liefst kiezen voor het wachten met seks tot ze een vaste relatie hebben zodat ze het condoom niet moeten gebruiken tegen soa’s. (76% van de deelnemers wil condooms weglaten als ze de sekspartner goed kennen). Mag dit voor Sensoa een stimulus zijn om de A-B-C-aanpak te integreren in hun RSV? Dit zal zorgen voor minder soa’s, minder onverwachte zwangerschappen en meer genieten van de seksuele gemeenschap zelf. Dat zijn voor Sensoa immers hun belangrijkste doelen in hun missie. We missen een goed lespakket over relaties en het belang van een vaste relatie op de Sensoa-website.