Een kritische noot op het groot condoomonderzoek van Sensoa
November 2024, Comité Bescherm onze kinderen

De negatieve punten van het condoom worden geminimaliseerd met alle gevolgen van dien.

- Het condoom laat nog soa’s door. De graad van bescherming van het condoom hangt af van de soa (Bron>>):

• Met een condoom ben je beschermd tegen besmetting met hiv, chlamydia, gonorroe en hepatitis B.
• Condoomgebruik biedt voldoende bescherming tegen syfilis, genitale wratten (HPV) en genitale herpes, als het condoom de plaatsen met soa-symptomen voldoende afdekt.
• Het condoom biedt geen bescherming tegen schurft en schaamluizen.

- Het condoom is niet eenvoudig in gebruik, zeker niet voor beginners. Uit onderzoek blijkt in opdracht van de Alan Gutmacher Stichting, dat tijdens het eerste jaar dat men het condoom gebruikt, de faalkans 13 % is. Wanneer jongeren geadviseerd worden veilig te vrijen, mogen zij dus in principe Russische roulette spelen omdat de kans op falen 1 op 7 bedraagt. Daarom heeft de condoompromotie geen overdonderend positief effect op het voorkomen van soa’s onder de jongeren (Bron>>).

- Het condoom scoort ook laag in gebruiksplezier, het zorgt voor de nodige ongemakken en daarom wordt het dikwijls achterwege gelaten.

Sensoa promoot tijdens hun campagnes enkel het condoomgebruik onder de jongeren onder de noemer ‘veilig vrijen’. Natuurlijk is het goed je te beschermen wanneer je seks hebt met wisselende partners, ook al werkt het condoom niet 100 %. Maar is dit de enige manier om je te beschermen tegen soa’s en ongewenste zwangerschappen? Is dit de eerste boodschap die jongeren moeten horen?

De holistische A-B-C aanpak wordt door Sensoa niet gebracht aan onze jongeren, die bestaat uit Abstinence, Be faithful, and use Condoms. Vertaald betekent dit:

• Abstinence : onthouding totdat men een vaste partner heeft.
• Be faithful: trouw zijn binnen een relatie.
• Use Condoms: of condoom gebruik als A en B niet haalbaar zijn.

Bij deze methode komt zowel het condoom aan bod, als het leren uitstellen van seks totdat men een vaste partner heeft, dus het onderhouden van een duurzame relatie.  
De jongeren hebben recht op volledige informatie zodat ze een weloverwogen beslissing kunnen nemen.

Onthouding totdat men een vaste partner heeft (A-B aanpak) biedt de meeste voordelen voor de seksuele gezondheid (Bron>>).
De A-B aanpak is het meest effectief om je te beschermen tegen soa’s. Het ongemak van het condoom blijft achterwege. Onderzoeken laten zelfs zien dat binnen een veilige vaste relatie de jongeren het meest genieten van seks.

Enkele opmerkelijke gegevens en interacties tijdens de Webinar
Er werd een Webinar op 7 oktober georganiseerd door Sensoa met als thema: Spreken over condooms als leerkracht en begeleider: ‘Wat we leren uit de resultaten van Het Groot Condoomonderzoek' (Bron>>).

S staat voor de tussenkomst van Sensoa
C staat voor de tussenkomst van Comité Bescherm onze kinderen.

Het condoom is te duur.

S: 56% van de deelnemers aan de online enquête vindt condooms te duur.
C: Dit lijkt ons heel onwaarschijnlijk. Een condoom kost gemiddeld 1 euro. Poneert men dit om het condoom in de toekomst gratis te kunnen aanbieden?

Gratis ter beschikking stellen van condoom.
S: Sensoa zou graag zien dat condooms gratis worden uitgedeeld, op school, door organisaties of op andere plaatsen. Ze verwijzen naar Shop.sensoa.be waar de leerkracht of organisaties die kunnen bestellen om uit te delen. Sensoa wil elke drempel om het condoom te gebruiken, wegnemen.

Jongeren aanbevelen een condoom op zak te hebben en de gebruiksaanwijzingen meegeven, geeft hen de vrijgeleide om aan seks te beginnen. Dan communiceer je dat het heel normaal is om op jonge (school)leeftijd te experimenteren met vrijblijvende, niet-verbindende seks. Jongeren het belang van een vaste relatie meegeven waar vertrouwen, liefde en veiligheid centraal staat, is essentieel in de RSV. Belangrijker dan het uitdelen van condooms!

Onderzoeken laten ook zien dat het aanbieden van het condoom op te jonge leeftijd aanzet om eerder aan seks te beginnen of om vaker seks te hebben (Bron: The effect of spending cuts on teen pregnancy >>).

Inspraak van de ouder en de school bij het uitdelen van het condoom?
S: De spreker gaf aan dat niet elke school dit toelaat.
C: Anderzijds werd dubbel gereageerd op de vraag of het uitdelen van condooms op school niet voorbijgaat aan de inspraak van de ouders.

Het antwoord van Sensoa was: Enerzijds moet het in samenspraak met de ouders en de school gebeuren, anderzijds is er nood aan veilige seks en een veilige eerste keer en moeten de ouders dankbaar zijn dat condooms gratis uitgedeeld worden?!
C Sensoa legt hier haar eenzijdige visie op en houdt geen rekening met de opinie van de ouders. Als de ouders hun jongeren de A-B aanpak aanbevelen, moet de school niet het condoom aanreiken en zeker niet aan jonge kinderen. Met het condoom aan te bieden stuurt men de jongeren in een bepaalde richting. Het zijn de ouders die tenslotte de eindverantwoordelijken zijn van hun kinderen.

Maak het condoom bespreekbaar in de klas.
S: Het juiste gebruik van het condoom moet bijgebracht worden in de klas, waar men het kan aanschaffen, verschillende soorten en maten van condooms, het glijmiddel. De ‘beleving’ van het condoom moet ook besproken worden in de klas, wat is je drijfveer, wat je drempel.

Het onderzoek laat zien dat 60% van de jongeren het moeilijk vindt het condoomgebruik in de klas te bespreken op deze uitgebreide manier die Sensoa aanbeveelt.

C: Waarom wordt dit zo opgedrongen door Sensoa?
De leerlingen zijn zo verschillend in hun seksuele ontwikkeling en in hun visie op anticonceptie. Het gevaar is enerzijds dat je iets aanbrengt waar de leerling niet klaar voor is. Anderzijds is het gevaar dat je iets aanbiedt waar de leerling niet achter staat. Een deel van de leerlingen willen het condoom niet gebruiken, maar kiezen voor trouw binnen een vaste relatie en voor een andere manier van anticonceptie.

S: Er zou een drempel zijn bij jongeren om condooms aan te schaffen. Dus moet volgens Sensoa jongeren bijgebracht worden waar ze die kunnen verkrijgen.

Casus: Een leerkracht gaf de opdracht aan de jongeren om een condoom te kopen om te zien of ze hun weg vinden.
C Is dat pedagogisch verantwoord? De leerkracht laat jongeren iets kopen, waar velen niet achter staan. Sommige jongeren willen helemaal geen condoom gebruiken en kiezen voor een ander (natuurlijk) anticonceptiemiddel.
Jongeren vinden wel hun weg om condooms aan te schaffen, indien nodig. Zo achterlijk zijn ze niet. Dat er een zekere schroom is om die aan te schaffen klopt, maar dat is misschien maar goed ook.

In een zorgsetting spreken de meeste mensen makkelijk over condooms.

69% van de deelnemers vindt het makkelijk om in een zorgsetting over condooms te spreken.  88% met de sekspartner(s).

C Dit lijkt ons ook de meest aangewezen plaats om het eventuele condoomgebruik persoonlijk te bespreken, met een gezondheidswerker of met je eigen partner.

Positieve boodschap: genot en plezier

S: Het condoom moet op een positieve manier gebracht worden met aandacht voor genot en plezier. Het fear appel voor eventuele soa’s of een ongeplande zwangerschap mag niet negatief doorklinken.
C: Uit verhalen horen we dat veel jongeren, vooral meisjes, spijt hebben van hun eerste keer en daarvan weinig hebben genoten. Velen spreken over pijn tijdens het vrijen, dan is er weinig genot en plezier. Dikwijls is het omdat de context niet 100 % veilig aanvoelt.

Het blijkt dat jongeren de prettigste seksuele ervaringen hebben binnen een relatie met een vaste partner, die ze vertrouwden en van wie ze hielden.

Daarom is het belangrijk in de eerste plaats te wijzen op het belang van een vertrouwde, liefdevolle setting voor men aan seks begint en tieners relatie-bekwaam te maken. Jongeren moet niet in de eerste plaats worden verteld hoe ze een condoom moeten aanbrengen.

Ze moeten verteld worden hoe een duurzame relatie op te bouwen. Hoe een relatie begint, groeit, verschil jongen en meisje, eerst op eigen benen staan, vrij kiezen, neem de tijd, wat bij twijfel, check de verschillen, kan ik hiermee leven, durf het goed te maken na een ruzie, fouten erkennen, jouw seksualiteit is kostbaar …

C: Onze vraag is daarbij, is het ‘fear appel’ voor eventuele soa’s negatief? Is het niet belangrijk om de jongeren juist te informeren? Zoals het feit dat één op de twintig jongeren besmet is met chlamydia (Bron>>). In een goede relatie moet men dit onder ogen durven zien en als koppel samen bespreken hoe hiermee om te gaan.

De aanbevelingen van Sensoa naar de Vlaamse overheid (Bron>>).

Sensoa vraagt: ‘Zet sterker in op relationele en seksuele vorming voor tieners.
Tieners zijn een kwetsbare doelgroep wanneer het op condoomgebruik aankomt.’

C: Sensoa heeft gelobbyd bij de overheid om seks vanaf 14 jaar legaal te maken als de sekspartner maximum twee jaar ouder is. Dit voorstel is goedgekeurd, wat maakt dat deze jongeren inderdaad een kwetsbare groep zijn.

Sensoa heeft zelf het gevaar gecreëerd voor een mogelijke toename van tienerzwangerschappen en soa’s en nu moeten de hulpmiddelen per spoed aangeboden worden. Het gebruik van het condoom wordt gepresenteerd als ‘veiligheidsgordel’. Zo werkt het niet. Tieners moeten in de eerste plaats groeien naar volwassenheid, zowel lichamelijk als emotioneel, voordat ze aan een seksuele relatie beginnen. Voorts moeten ze leren een goede en veilige relatie op te bouwen en te onderhouden voordat men uitvoerig het condoomgebruik bespreekt in de klas. Ook het versterken van de weerbaarheid is essentieel, vooral bij de meisjes.

Hoe jonger iemand aan een seksuele relatie begint, hoe groter de statistische kans op een soa, ongewenste zwangerschap of nare seksuele ervaringen. Jongeren die later beginnen aan een seksuele relatie kunnen beter hun grenzen aangeven, kunnen beter praten over seksualiteit en vertonen veiliger seksueel gedrag.

Een relatie is 'seksueel veilig' als de partners niet alleen lichamelijk rijp zijn, maar ook emotioneel rijp om over seks te praten.

Sensoa doet vier aanbevelingen naar het onderwijs

S 1. Maak lessen over condoomgebruik en anticonceptie en bescherming tegen soa’s verplicht via de minimumdoelen en leerplannen.
C: In de tweede en derde graad secundair zijn de minimumdoelen door de overheid opgelegd: ‘De leerlingen leggen de hormonale regeling van het voortplantingssysteem uit bij de mens en hoe de hormonale regeling de vruchtbaarheid bij de mens beïnvloedt.’

Dat anticonceptie en bescherming tegen soa’s hierbij wordt besproken, lijkt ons evident. We vinden niet dat het gebruik en de beleving van het condoom uitvoerig in de klas besproken moet worden. De verschillende anticonceptiemiddelen kunnen wel aangehaald worden. Daarbij mag de natuurlijke gezinsplanning ook op een positieve manier aan bod komen. En de A-B-C methode voor het voorkomen van soa’s. 

S 2. Maak een beleid over seksuele gezondheid verplicht in elke school.
C: De minimumdoelen vragen de school om een leerlijn uit te werken waarin de geestelijke en lichamelijke gezondheid aan bod komt. Daar zit de seksuele gezondheid in vervat. Dit wordt reeds ingevuld in de meeste scholen, op een eigen specifieke manier die past bij de school.

S 3. Meet op Vlaams niveau hoeveel lestijd er gaat naar relaties en seksualiteit.
C: Dit vinden we nogal controlerend. De uitwerking van de minimumdoelen RSV lijkt een goede maatstaf binnen het onderwijs.

S 4. Leid leraren op om les te geven over condoomgebruik en andere beschermingsmiddelen tegen soa’s en ongeplande zwangerschap tijdens hun lerarenopleiding.
C: Sensoa moet geen leraren opleiden zolang ze enkel hun eigen visie opleggen. Het bijbrengen van de holistische aanpak, waarbij niet enkel het technische aspect maar ook het relationele aspect voldoende aan bod komt, is aan te bevelen.  Deze handvatten hebben de leraren nodig. Dat lijkt me beter dan enkel te focussen op het condoom- en anticonceptiegebruik.

Sensoa: Maak condooms toegankelijk en bespreekbaar. Bevraag bij jongeren en ouders waar zij graag zouden hebben dat condooms beschikbaar worden gesteld aan jongeren. Ondersteun organisaties om condooms gratis aan te bieden.
C: Het is uitzonderlijk dat Sensoa de aanbeveling doet om ouders te bevragen. Dat is positief. De wedervraag is: Vinden ouders het nodig dat condooms beschikbaar worden gesteld? Waarom moeten condooms gratis beschikbaar zijn?
C: Deze vraag moet niet aan jongeren gesteld worden.

Sensoa misbruikt het klankbord van jongeren om hun makkelijke visie ‘recht op seks’ door te drukken. Jongeren zijn nog altijd leerlingen zonder ervaring en geen leermeesters.

De aanbevelingen van Sensoa naar de Federale overheid zijn
De terugbetaling: trek condooms gelijk met andere anticonceptie
Sensoa: Anticonceptie wordt nu terugbetaald tot 25 jaar, maar condooms zitten niet in deze wetgeving vervat. Neem condooms op in het reguliere terugbetalingsaanbod van anticonceptie.
C: Een condoom is niet duur, het gaat om kleine bedragen en terugbetaling is overbodig.
Is dit een strategie van Sensoa om het condoom op diverse plaatsen gratis ter beschikking te stellen?  Wil Sensoa misschien verkrijgen dat condoomautomaten gratis geplaatst worden in scholen, in het station …?

S: Verbeter het advies van apothekers bij gebruik van de noodpil.
C: Alles moet uit de kast gehaald worden om de jongeren te faciliteren om seks te hebben. Was het onverwachts, dan is de noodpil de redding. Liever zouden we zien dat Sensoa meer preventief te werk gaat.

Besluit

Het condoomonderzoek laat zien dat de deelnemers nog het liefst kiezen voor het wachten met seks tot ze een vaste relatie hebben zodat ze het condoom niet moeten gebruiken tegen soa’s. (76% van de deelnemers wil condooms weglaten als ze de sekspartner goed kennen). Mag dit voor Sensoa een stimulus zijn om de A-B-C-aanpak te integreren in hun RSV en het relationele meer aandacht te geven? Dit zal zorgen voor minder soa’s, minder onverwachte zwangerschappen en meer genieten van de seksuele gemeenschap zelf. Dat zijn voor Sensoa immers hun belangrijkste doelen in hun missie. We missen op de website van Sensoa een goed lespakket dat jongeren bijbrengt hoe een duurzame veilige relatie op te bouwen waarbinnen veilige seks kan plaatsvinden.